Nghệ thuật sống: Ca Tụng và Khiển Trách

NHỮNG BƯỚC THĂNG TRẦM

Ca Tụng và Khiển Trách

Được ca tụng và bị khiển trách là hai cảnh thăng trầm khác hằng ảnh hưởng đến nhân loại. Lẽ dĩ nhiên, khi được ca tụng thì ta nở mặt nở mày, hân hoan thỏa thích. Lúc bị khiển trách thì tinh thần suy sụp, ủ dột buồn rầu.

Giữa những lời ca tụng hay khiển trách, Đức Phật dạy, người thiện trí không thỏa thích cũng không ủ dột mà, tựa hồ như tảng đá vững chắc, không lay chuyển dưới cơn bão táp phong ba của đời sống.

Nếu ta xứng đáng, những lời khen tặng quả là êm tai. Nhưng nếu ta không xứng, như trường hợp có người nịnh bợ, thì những lời ấy dù có êm tai cũng sẽ làm cho ta thất vọng, và có hại cho ta. Dầu sao, đó cũng chỉ là những tiếng động, những âm thanh, không đem lại hậu quả nào nếu nó không lọt được vào tai.

Đứng về phương diện thế gian, lời ca tụng có thể đi rất xa. Một tiếng khen tặng nhẹ nhàng, đúng lúc, có thể giúp ta dễ dàng thâu đạt điều mong muốn. Một câu giới thiệu xứng đáng đủ làm cho toàn thể cử tọa chăm chú lắng nghe diễn giả. Nếu diễn giả có lời khen tặng cử tọa, ắt sẽ được chú ý. Trái lại, nếu diễn giả bắt đầu bằng những lời khiển trách hay chỉ trích, thái độ đáp ứng của người nghe ắt không thuận lợi.

Người đã thuần thục không tin càng những lời nịnh bợ, cũng không muốn được nịnh bợ. Khi khen tặng ai xứng đáng, người thuần tục thành thực khen tặng mà không ẩn ý ganh tỵ. Khi khiển trách, các Ngài khiển trách mà không ẩn ý khinh khi. Các Ngài chỉ khiển trách vì lòng bi mẫn, muốn cải thiện người lầm đường lạc nẻo.

Những bậc vĩ nhơn được tất cả người lớn trẻ em nhỏ hết lòng khen tặng nhưng thản nhiên, không hề chao động.

Nhiều người thân cận với Đức Phật thường ca tụng phẩm hạnh Ngài, mỗi người một cách. Upăll, một nhà triệu phú mới qui y với Đức Phật kể ra hàng trăm đức tánh của Ngài. Chín hồng danh của Đức Phật mà thời bấy giờ người ta thường nhắc nhở, đến nay hàng tín đồ Phật Giáo vẫn còn đọc lên như kinh nhựt tụng, và mỗi lần kể đến các phẩm hạnh cao quí ấy, chúng nhìn lên pho tượng trầm ngâm tự tại với tất cả tấm lòng kính mộ. Chín hồng danh ấy còn là đề mục hành thiền cho người có tâm nhiệt thành và vẫn còn là nguồn gợi cảm lớn lao cho những ai tự coi mình là Phật tử.

Còn khiển trách thì sao?

Đức Phật dạy: “Người nói nhiều bị khiển trách. Người nói ít bị khiển trách. Người lặng thinh cũng bị khiển trách. Trên thế gian nầy không ai tránh khỏi bị khiển trách”.

Hình như khiển trách là phần di sản chung của nhơn loại.

“Người thế gian phần đông sống không kỷ luật”, Đức Phật ghi nhận như vậy và dạy tiếp,” như voi chiến ở trận địa, hứng lãnh lằn tên mũi đạn từ mọi hướng dồn dập bủa đến, cùng thế ấy, Như Lai hứng chịu mọi nguyền rủa thế gian”.

Kẻ si mê lầm lạc chỉ tìm cái xấu, cái hư của người khác mà không muốn nhìn cái tốt, cái đẹp của ai.

Ngoại trừ Đức Phật, không ai trăm phần trăm tốt. Cũng không ai xấu trăm phần trăm. Trong con người tốt nhứt giữa chúng ta, cũng có phần hư hỏng. Trong con người xấu nhứt cũng có điểm tốt đẹp.

Người biết làm câm như cái mỏ bể khi bị tấn công, nguyền rủa, chửi mắng, người ấy, Đức Phật dạy, đã đứng trước Niết Bàn, mặc dầu chưa đắc quả Niết Bàn.

Ta có thể phục vụ nhơn loại với tấm lòng cao cả nhứt. Nhưng người thế gian thường hiểu lầm và gán cho ta những mục tiêu, những ý tưởng mà không bao giờ ta mơ đến.

Ta có thể tận lực phục vụ và giúp đỡ một người bạn trong cơn nguy ngập. Lắm khi, muốn được việc, ta phải vay nợ hay bán cả đồ đạc, nhà cửa. Nhưng về sau, thế gian mê lầm nầy hư hỏng đến nỗi chính người được phục vụ và giúp đỡ kia trở lại phủ nhận lòng tốt của ta, phiền trách ta, nói xấu ta, bôi bẩn ta, và sẽ thỏa thích thấy ta suy sụp.

Trong Túc Sanh Truyện có tích một nhạc sĩ tên Cuttila hết lòng truyền dạy các đệ tử và không bao giờ giấu giếm điều gì. Tuy nhiên có một người học trò vô ơn bạc nghĩa nọ cố tình làm đủ mọi cách để tranh giành ảnh hưởng của thầy. Về sau người nầy thất bại.

Đề Bà Đạt Đa đệ tử, vừa là em họ Đức Phật và đã có phát triển thần thông, không những cố gắng làm mất thanh danh của Đức Phật mà còn mưu toan sát hại Ngài bằng cách lăn đá từ đỉnh núi cao xuống trong khi Ngài ngồi tham thiền dưới chơn núi.

Một lần nọ, có người bà la môn cung thỉnh Đức Phật về nhà trai tăng. Theo lời thỉnh cầu, Đức Phật đến. Nhưng, thay vì tiếp đón phải lẽ, người bà la môn tuôn ra một loạt những lời thô kịch và nhơ bẩn vô cùng. Đức Phật lễ độ hỏi thăm:

- Nầy ông bà la môn, có khi nào khách đến nhà ông không?
- Có. Ông bà la môn trả lời.
- Khi biết khách đến nhà thì ông làm gì?
- Tôi sẽ dọn một bữa cơm thịnh soạn để đãi khách.
- Nhưng nếu khách bận việc không thể đến thì sao?
- Thì gia đình chúng tôi sẽ chia nhau bữa cơm.
- Tốt lắm, nầy ông bà la môn, hôm nay ông mời Như Lai đến nhà để trai tăng và ông đã khoản đãi Như Lai bằng những lời nguyền rủa chửi mắng thậm tệ. Như Lai không nhận. Xin ông vui lòng lấy trở lại.

Đức Phật không giận, không trả thù, nhưng Ngài lễ̃ độ trao trả người bà la môn những gì người này đã khoản đãi Ngài.

Không nên trả thù. Không nên báo oán. Đức Phật khuyên dạy như vậy. Hận thù sẽ đối diện với hận thù. Báo oán, trả thù, không bao giờ đưa đến hòa bình và an tịnh. Sức mạnh, chắc chắn phải đương đầu với sức mạnh. Bom đạn sẽ gặp bom đạn. “Sân hận không bao giờ dập tắt sân hận. Chỉ có tâm từ mới diệt lòng sân.” Đó là giáo từ của Đức Phật.

Không có vị giáo chủ nào được ca tụng và tôn sùng như Đức Phật. Tuy nhiên, Ngài cũng là vị giáo chủ bị chỉ trích, bị khiển trách và bị sỉ vả nhiều nhứt. Đó là số phận của các bậc vĩ nhơn.

Trong giữa đám đông, một thiếu phụ tên Cincă giả làm người có mang, vu oan Đức Phật. Với gương mặt từ bi, Ngài nhẫn nại chịu đựng những lời nguyền rủa. Và hạnh trong sạc của Ngài được chứng minh tỏ rõ.

Đức Phật bị vu cáo đã sát hại một thiếu phụ với sự đồng lõa của các vị đệ tử của Ngài.

Một lần kia, những người khác đạo chỉ trích Ngài và các môn đệ với lời lẽ nặng nề đến đỗi Đại Đức A-Nan-Đa xin Ngài rời bỏ nơi đó để qua một làng khác.

- A-Nan-Đa, nếu những người ở làng kia cũng chửi mắng chúng ta nữa thì phải làm sao?
- Kính bạch đức Thế Tôn, chúng ta sẽ sang một làng khác nữa.
- Nầy A-Nan-Đa, nếu làm như thế, toàn thể lãnh thổ của xứ Ấn Độ sẽ không có đủ chỗ cho chúng ta. Hãy nhẫn nại. Những lời nguyền rủa tự nhiên sẽ chấm dứt.

Một bà thứ phi của ông vua nọ, tên Magandiyă, có nuôi mối hận thù với Đức Phật bởi Ngài không tôn trọng sắc đẹp mỹ miều của bà khi, vì không biết, cha bà muốn gả bà làm vợ Đức Phật. Khi Đức Phật đi ngang qua quốc gia bà đang ở. Magandiyă thuê những người say rượu công khai chửi mắng Đức Phật vô cùng nặng nề. Với tâm xả hoàn toàn Đức Phật chịu đựng tất cả. Nhưng Magandiyă phải chịu đau khổ vì hành động sai lầm của bà.

Nguyền rủa, chửi mắng, là thường tình. Càng hoạt động, càng phục vụ, chúng ta càng trở nên vĩ đại hơn và càng phải chịu sỉ nhục và nguyền rủa nhiều hơn.

Đức Chúa Giê-Su bị nguyền rủa, bị sỉ nhục, và bị treo trên thánh giá.

Socrates bị chính vợ ông chửi mắng. Mỗi khi ra ngoài để phục vụ đồng bào ông Socrates thường bị bà vợ tâm tính hẹp hòi của ông rầy rà, la mắng. Ngày kia bà Socrates lâm bệnh nên không thể thực hành “công tắc” rầy rà thường lệ. Hôm ấy, ông Socrates ra đường với vẻ mặt buồn rầu. Bạn bè thăm hỏi vì sao. Ông giải thích rằng vì bà vợ đang bịnh nên hôm nay không rầy ông.

- Sao lạ vậy? Ông phải vui mới đúng lẽ chớ. Không bị rầy la, tại sao ông lại buồn?
- Không phải. Khi bị rầy, tôi được có cơ hội để thực hành pháp nhẫn nại. Hôm nay tôi đã mất một cơ hội. Vì lẽ ấy mà tôi buồn.

Trên đây là những bài học quí báu cho tất cả.
Khi bỉ chửi mắng ta phải nghĩ rằng đây là cơ hội để thực hành pháp nhẫn nại. Thai vì tức giận, phải biết ơn người chửi mắng ta.