Ba con Khỉ
Mắt để thấy, tai để nghe, miệng lưỡi để nói là những khả năng mà không ai muốn thiếu. Người nổi tiếng trong vùng còn gọi là người tai mắt. Người có tai thính và mắt sáng, theo chiết tự chữ Hán là người thông minh (聰明) vì chữ thông 聰 có bộ nhĩ (là tai) và chữ minh 明 có bộ nhật và bộ nguyệt tượng trưng cho hai con mắt (chữ minh này còn có nghĩa là sáng mắt). Ý của chữ thông minh muốn nói là người sáng tai, sáng mắt thường sáng dạ vì nhờ nghe thấy được nhiều mà nẩy ra trí tuệ. Ấy vậy mà không phải tất cả mọi vật đều
nên thấy, mọi lời nên nghe và mọi điều nên nói. Cần có một giới hạn và sự phân biệt khôn ngoan!
Tại đền Toshogu ở Nikko, Nhật Bản, người ta thấy một điêu khắc cổ có hình ba con khỉ: một con lấy hai tay che mắt: không muốn thấy chuyện gai mắt; một con lấy hai tay che tai: không muốn nghe chuyện chướng tai; một con lấy hai tay che miệng: khôngmuốn nói lời không tốt. Hay nói cách khác, Ba con khỉ này đưa ra một phương châm xử thế: “Không ngó bậy, không nghe bậy, không nói bậy (See no evil, Hear no evil, Speak no evil).
Tại sao người xưa dùng ba con khỉ để biểu tượng việc này? Trong tiếng Nhật, không thấy, không nghe, không nói là “Mi-zaru, kika-zaru, iwazaru”.
Nếu phát âm không rõ, hay muốn chơi chữ, “zaru” nghĩa là “không” có thể nghe mường tượng như “saru” nghĩa là con khỉ, mà lập lại 3 lần, có lẽ đó là lý do người ta khắc hình 3 con khỉ tại Nhật bản. Vấn đề dùng âm từa tựa của vật để chỉ ý khác rất thường thấy trong ngôn ngữ loài người. Người dân miền Nam nước Việt hay dùng bốn trái cây mảng cầu, dừa, đu đủ, xoài để chưng trong ngày Tết vì họ phát âm bốn trái cây ấy là Cầu Dừa Đủ Xài để nói lên mong ước được “Cầu Vừa Đủ Xài”.
Nguồn gốc ba ý niệm “Không ngó bậy, không nghe bậy, không nói bậy” này có thể bắt nguồn từ lời dạy của Khổng Tử chép trong sách Luận Ngữ, (chương 12): phi lễ vật thị, phi lễ vật thính, phi lễ vật ngôn.
Người Âu Tây nhìn vào 3 con khỉ này có thể liên tưởng đến câu châm ngôn của họ: “Muốn sống bình an thì phải đui, điếc, câm”
Châm ngôn này lại càng đúng cho người lớn tuổi. Đến một tuổi nào đó, mắt bắt đầu mờ, tai bắt đầu lãng, chúng ta khỏi nghe thấy những chuyện bực mình.
Người ta cũng tìm thấy trong một tác phẩm của Niccolao Manucci, một bác sĩ người Ý, sống tại Ấn Độ hạ bán thế kỷ thứ 17, tả 3 pho tượng được khắc trên tường nhà thờ São Paulo tại Ấn Độ. Một tượng thì lấy 2 ngón tay che mắt, một tuợng lấy 2 ngón tay bịt tai, một tượng thì đặt một ngón tay lên môi. Dưới 3 pho tượng có khắc câu: Ai không thấy, nghe, nói, có thể sống một cuộc đời không lo.
Cũng có thể hình điêu khắc ba khỉ này chịu ảnh hưởng của Thiền Phật giáo. Theo nhà Phật, Tâm của người ta được so sánh với con khỉ, vượn (Tâm Viên) vì khỉ đứng ngồi không yên, hay nhảy nhót, khọt khẹt, phá phách. Tâm của con người nếu không kềm nó lại, nó cũng suy nghĩ lung tung, hết nghĩ chuyện này đến chuyện nọ, nên sinh ra loạn động, phiền não. Khi sáu căn là mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý tiếp xúc với lục trần là 6 thứ cám dỗ bên ngoài là sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp, mà không dính không nhiễm, lúc đó hành giả được an tâm, được lục thông. Ngược lại, nếu mắt ham nhìn cái đẹp, tai mê nghe lời ngọt, mũi thích ngửi mùi thơm, lưỡi ham ăn vật ngon… để tâm mình bị mê loạn thì
lục căn của mình trở thành lục tặc tức là 6 tên giặc phá hại sự thanh tu.
Có lẽ người Nhật tu Thiền ngày xưa dùng ba con khỉ nói trên dạy sự kiểm soát ba giác quan: mắt, tai, lưỡi khi tiếp xúc với trần cảnh để không ngó bậy, không nghe bậy, không nói bậy. Nếu như vậy vẫn còn thiếu 3 con khỉ nữa tượng trưng cho không ngửi bậy, không nghĩ bậy và không rờ bậy!
Về sự không nên nhìn bậy của con khỉ đầu tiên, chúng ta có thể thấy trong Kinh Thánh, sứ đồ Giăng cảnh cáo về sư mê tham của mắt (the lust of the eye) (trong 1-Giăng 2:16), và Chúa Giê-xu đã phán: “Nếu mắt khiến các con phạm tội, thì hãy móc nó ra ném đi, vì chẳng thà thiếu một mắt mà được sự sống thật còn hơn đủ cả hai mắt mà bị ném vào lửa hỏa ngục” (Mathiơ 18:9 BPT.)
Về sự không nên nghe điều không đáng nghe, chúng ta có thể nhớ tới câu chuyện ông Hứa Do sau khi nghe lời danh lợi bèn rửa tai. Nguyên, Vua Nghiêu thấy Hứa Do là người hiền, muốn nhường ngôi cho ông, nhưng Do cương quyết từ chối, đi ở ẩn. Sau đó, Vua lại mời ông cai quản chín châu, Do rất bực mình vì cứ nghe mãi chuyện quyền tước, liền ra bờ sông Dịch Thủy để rửa tai.
Bấy giờ, Sào Phủ đang dắt trâu xuống sông, định cho trâu uống nước. Thấy Hứa Do rửa tai, Sào Phủ hỏi lý do. Do thuật lại chuyện vua Nghiêu quyết nhường ngôi cho mình, rồi lại đề nghị cho mình cai quản chín châu, cho nên phải đi rửa tai vì sợ bẩn tai. Phủ liền dắt trâu đi lên phía trên dòng nước chảy.
Hứa Do thấy vậy liền hỏi: “Sao ông lại dắt trâu lên?
Sào Phủ đáp: “Tôi không muốn cho trâu uống nước dơ, sợ bẩn miệng trâu.”
Lịch sử Do Thái cũng có câu chuyện ông Saul khi được cử lên làm vua, có
mấy người khinh dễ, nói nhiều lời không đẹp về ông, nhưng ông giả đò không nghe (I-Samuel 10:27)
Con khỉ thứ ba thật dễ thương: nó biết lời nói dễ gây chiến và gây họa: miệng lưỡi là cửa vào tai họa, là búa rìu diệt thân (Khẩu thiệt giả họa chi môn, diệt thân chi phủ dã ) nên giữ miệng như nút bình (thủ khẩu như bình ). Nhiều Phật tử tịnh khẩu để khỏi tạo khẩu nghiệp.
Dòng Carthusian Công Giáo có Lời Nguyện Im Lặng (Vow of Silence).
Kinh Thánh cũng đã dạy: chậm nói (Gia-cơ 1:19).
Hình ảnh của 3 con khỉ nói trên chỉ là biểu tượng, chứ tất cả đều phát xuất từ lòng mà ra: “Người lành bởi lòng chứa điều thiện mà phát ra điều thiện, kẻ dữ bởi lòng chứa điều ác mà phát ra điều ác; vì do đầy dẫy trong lòng mà miệng mới nói ra” (Luca 6:45).
Chúng ta hãy loại bỏ khỏi tâm trí mình những tư tưởng độc ác, xấu xa, tiêu cực và thay vào đó bằng những tư tưởng lành mạnh, tích cực, gây dựng, lạc quan và hướng thượng. Trong thư gửi Hội Thánh Philip, Thánh Phao-lô nhắn nhủ: “Hỡi anh em, phàm điều chi chân thật, điều chi đáng tôn, điều chi công bình, điều chi thanh sạch, điều chi đáng yêu chuộng, điều chi có tiếng tốt, điều chi có nhân đức đáng khen, thì anh em phải nghĩ đến (Philip 4).
Cũng có người cho rằng cuộc đời nhố nhăn quá nên thấy chi cho bẩn mắt, nghe chi cho bẩn tai, nói chi cho bẩn miệng.
Cũng có người cho rằng cuộc sống này chẳng có gì đáng nghe, chẳng có gì đáng thấy và chẳng có gì đáng nói.
Theo bạn hình ảnh ba con khỉ trên gởi đến ta thông điệp gì ?
